Definitie

De begroting van de ruimte, die in de tweede herziening van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen RSV) werd opgenomen, legt de kwantitatieve streefcijfers vast van de toe- en afnames van de oppervlakten van de verschillende bestemmingscategorieën. De “Ruimteboekhouding RSV” (RBH RSV) is het monitoringsinstrument waarmee de opvolging van de streefcijfers in de tweede herziening van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) met betrekking tot bestemmingscategorieën berekend wordt.

Een (planologische) bestemming is een door de overheid voorgenomen landgebruik op een grond. Een bestemming is voorzien in een goedgekeurd ruimtelijk verordend plan (bijvoorbeeld een gewestplan of ruimtelijk uitvoeringsplan) via stedenbouwkundige voorschriften. Het gaat om een monitoring van gepland landgebruik. Bijgevolg geeft die geen informatie over het feitelijk ruimtegebruik weer.

Verantwoording en beleidscontext

De ruimtelijke verordende plannen (of ruimtelijke ‘bestemmingsplannen’) zijn een van de soorten instrumenten waarmee de overheid het feitelijk landgebruik op het terrein probeert te sturen.

De ‘begroting van de te voorziene ruimte’ en de daaraan gekoppelde monitoring via de “Ruimteboekhouding RSV” is opgenomen in de bindende bepalingen van de tweede herziening van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) (definitief vastgesteld in december 2010). Deze begroting van de ruimte legt de kwantitatieve streefcijfers vast van de toe- en afnames van de oppervlakten van de verschillende bestemmingscategorieën. Men streeft voor het ritme van die bestemmingswijzigingen een proportioneel evenwicht na tussen de nog te realiseren taakstellingen voor de verschillende bestemmingscategorieën.

De benaming “ruimteboekhouding” is indertijd ongelukkig gekozen. Het oorspronkelijke doel was een opvolging van het begrote ruimtegebruik in Vlaanderen: hoeveel ruimte was er in 1994 (de nulmeting) beschikbaar voor elk van de verschillende ruimtegebruikende functies (wonen, werken, natuur, landbouw), en wat was de wenselijke evolutie tegen 2007 na de uitvoering van de eerste versie van het RSV? Door een gebrekkig kwantitatief inzicht in het werkelijke ruimtegebruik en de planinstrumenten die beschikbaar waren, werden deze doelstellingen vertaald naar de bestemmingscategorieën op de bestaande en de nieuwe bestemmingsplannen, wat dus het geplande landgebruik weergeeft. Bovendien werden er in het RSV niet voor elke RBH-categorie streefcijfers vastgelegd. Er waren vooral kwantitatieve taakstellingen voor wonen, recreatie, industrie, natuur, bos en landbouw. De andere bestemmingen werden aan 2 categorieën met ‘overige bestemmingen’ toegewezen, louter om de ‘boekhouding’ sluitend te maken, maar dus zonder beleidsmatige meerwaarde.

Doelen

In de bindende bepalingen (p. 63) van (de tweede herziening van) het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) worden kwantitatieve streefcijfers van de toe- en afnamen van de oppervlakten van de verschillende bestemmingscategorieën vastgelegd. Deze streefcijfers staan in de tabel van de tekst hierboven.

Gerelateerde documenten

Bindende bepalingen van de tweede herziening van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen

Databronnen

Een werk-geodatabank wordt samengesteld a.d.h.v. de digitale GIS-versies van

• de gewestplannen en gewestelijke RUP, die volledig in dit bestand verwerkt worden, tenminste voor wat betreft de voor de RBH relevante vlakvullende bestemmingszones,
• de Watergevoelige Openruimtegebieden (WORG), waarvan de volledige polygonen opgenomen worden (de eerste definitieve vaststellingen van dit nieuw gewestelijk planinstrument gebeurden op 19 juli 2024), en
• de provinciale en gemeentelijke ruimtelijke plannen (BPA, RUP), waarvan enkel de afwijkende gedeelten t.o.v. het gewestplan opgenomen worden. Afwijkingen worden manueel geïnterpreteerd binnen het kader van de RBH, m.a.w. waar het lokale plan de RBH-bestemmingscategorie verandert (een woonuitbreidingsgebied dat door een lokaal plan ingevuld wordt door een woonbestemming is dus geen afwijking). Deze afwijkende vlakken zijn bovendien herinterpretaties naar gewestplanbestemmingen.

Berekeningswijze

Naast de oppervlaktes per bestemmingscategorie voor de huidige toestand worden ook de nulmeting van 1/1/1994 uit het oorspronkelijke RSV én de nulmeting van 1/1/2007 uit de tweede herziening van het RSV opgenomen. De ‘streefcijfers RSV’ gaan uit van de bijgestelde ruimtebegroting in de tweede herziening van het RSV. Deze herziening impliceerde hogere streefcijfers voor ‘Recreatie’ en ‘Industrie’ ten opzichte van het oorspronkelijk RSV. De oppervlaktesaldo's worden, conform vroegere RBH-cijfers, t.o.v. 1/1/1994 berekend. Bijkomend wordt berekend in welke mate het saldo al in de richting van de streefcijfers van de betreffende bestemmingscategorieën geëvolueerd is. Hiervoor wordt, voor de gevallen waar het relevant is, het aandeel bepaald dat het werkelijk saldo al ingevuld heeft van dit streefsaldo.

Het totaalcijfer van Vlaanderen geeft de totale oppervlakte weer waarvoor een ruimtelijk verordend plan bestaat. De som van de saldo's bedraagt afgerond +1 000 ha, omwille van de uitbreiding op zee van de havens van Zeebrugge én Oostende t.o.v. toestand 1994. Omdat er in deze gevallen daadwerkelijk land werd gewonnen op de zee, worden deze oppervlaktewaarden opgenomen in de tabel met de RBH-resultaten.

De zogenaamde “strand-RUPs” (zowel de gewestelijke als de provinciale) zijn buiten deze RBH-cijfers gehouden, omdat die op plaatsen liggen waar voorheen nooit gewestplanbestemmingen van kracht waren, en de betrokken RSV-taakstellingen (‘Natuur’ en ‘Recreatie’) niet hiervoor bedoeld waren. Concreet gaat het om 503 ha die toegewezen kan worden aan de categorie ‘Natuur’ en 1 007 ha aan de categorie ‘Recreatie’. Deze oppervlaktewaarden zijn dus niet opgenomen in de tabel met de RBH-resultaten.

Voor de categorie ‘Industrie – poorten’ wordt uitgegaan van de afbakening van de zeehavens zoals juridisch vastgelegd in de betreffende gewestelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen (GRUP). Indien afbakeningslijnen vastgesteld in GRUP voorwerp zijn van vernietiging door de Raad van State (RvS), wordt teruggegrepen naar vroegere hypotheses van afbakeningen of naar andere juridische onderbouwingen. Bijgevolg werd, vanaf de berekening van toestand 1/1/2022, voor de afbakening van de linkeroever van de zeehaven Antwerpen uitgegaan van het voorkeursbesluit van het complex project Extra Containerbehandelingscapaciteit Antwerpen in plaats van de hypothetische afbakening die werd gehanteerd na de betreffende RvS-vernietiging in 2017. Op 30 maart 2022 hebben dertien partijen zich immers akkoord verklaard met het “Verbond voor de toekomst en leefbaarheid van het ommeland van de haven van Antwerpen, de polders op Linkerscheldeoever”. Dit betekent dat de procedures voor de Raad van State worden ingetrokken en dat het voorkeursbesluit standhoudt. Deze ingreep had vooral gevolgen voor de categorie ‘Industrie – poorten’, die gevoelig kleiner werd. Verder had deze aanpassing vooral impact op de categorieën ‘Landbouw’ en ‘Industrie – buiten poorten’ (waarnaar een groot deel van ‘Industrie – poorten’ overgeheveld werd), waardoor het totale oppervlaktecijfer van ‘Landbouw’ minder snel daalde en dat van ‘Industrie – buiten poorten’ steeg, hoewel er in 2021 eigenlijk geen bijkomende bestemmingen naar die categorieën toe gebeurden.

Een verrekening in de Ruimteboekhouding gebeurt pas na de definitieve goedkeuring van een plan. Alle planningsprocessen die na 1/1/2025 afgerond of ver gevorderd zijn, zijn bijgevolg nog niet zichtbaar in dit resultaat.

Datakwaliteit, methodekwaliteit en mogelijke verbeteringen

De foutenmarge op de berekening omwille van schaal- en nauwkeurigheidsverschillen tussen de verschillende plannen wordt opgevangen door de totaalcijfers af te ronden tot op honderdtallen.

Voor de berekening van toestand 2025 werd een verbetertraject afgerond waarbij enerzijds nog enkel ontbrekende Raad van State-vernietigingen (vooral op de gemeentelijke en provinciale plannen) en anderzijds tijdens de afgelopen jaren uitgevoerde correcties op de digitale versie van de gewestplannen in de databank werden geïntegreerd. Deze correcties werden met terugwerkende kracht ook doorgerekend in de jaarlijkse werkdatabanken tot en met 2007. Daarnaast werd ook voor de nulmeting van 1994 een gecorrigeerde versie gemaakt. Deze datacorrecties lieten toe om de jaarlijkse indicator voor al deze jaren opnieuw te berekenen, en dus ook een nieuwe, verbeterde tijdreeks samen te stellen.

Gerelateerde documenten

Tweede herziening van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen