Definitie 

Het Witboek Beleidsplan Ruimte definieert ‘bodemafdekking’ als de oppervlakte waarvan de aard en/of toestand van het bodemoppervlak gewijzigd is door het aanbrengen van artificiële, (semi-)ondoorlaatbare materialen van gebouwen, wegen, parkings …, waardoor essentiële ecosysteemfuncties van de bodem verloren gaan. Deze definitie is gebaseerd op de definitie die de Europese Commissie hanteert voor ‘soil sealing’: ‘the destruction or covering of soils by buildings, constructions and layers of completely or partly impermeable artificial material (asphalt, concrete, etc.). It is the most intense form of land take and is essentially an irreversible process’.

Conform de definitie hierboven werd het bedekken van de bodem met kunstmatige materialen als ‘verharding’ beschouwd. Hierbij werd geen rekening gehouden met de waterdoorlaatbaarheid van het materiaal.

Om de openruimtebestemmingen te bepalen, werden de bestemmingscategorieën ‘Natuur’ (03), ‘Bos’ (05) en ‘Landbouw’ (06) van de Ruimteboekhouding RSV gekozen. 

Verantwoording

Verharding leidt onder meer tot een groter risico op overstromingen, minder waterinfiltratie en -berging, minder CO₂-opslag door planten en de bodem, en een verlies aan biodiversiteit. Het duurzaam omgaan met de ruimte staat dan voorop om een gezonde leefomgeving te realiseren en de klimaatuitdagingen aan te gaan. Ontharding en het vermijden van bijkomende verharding vormen belangrijke maatregelen om dit te realiseren.

Beleidscontext

De conceptnota van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen formuleert de ambitie om de verhardingsgraad in de bestemmingen landbouw, natuur en bos tegen 2050 met minstens 1/5^de terug te dringen ten opzichte van 2015. De oppervlakte met de bestemming natuur of bos dient toe te nemen tot 218 000 ha tegen 2040. Bestemd landbouwgebied moet dalen tot 765 000 ha. Om te zorgen voor voldoende agrarisch gebied, in hoofdzaak bestemd voor beroepslandbouw, wordt o.a. zonevreemd gebruik tegengegaan, krijgen actieve landbouwers toegang tot gronden en worden slecht gelegen harde bestemmingen herbestemd naar openruimtegebied. Het doel hiervan is dat in 2050 in de Speciale Beschermingszones alle maatregelen zijn genomen en ingrepen zijn uitgevoerd zodat een gunstige staat van instandhouding is bereikt, waarbij rekening is gehouden met socio-economische factoren.

Vanuit de Taskforce Bouwshift kwam de aanbeveling voor een systematische monitoring van landgebruik, ruimtebeslag en verharding om de voortgang van de bouwshift en de vordering richting ruimteneutraliteit te kunnen evalueren. In functie van het BRV worden de twee hoofdindicatoren, ruimtebeslag en verharding, best jaarlijks of tweejaarlijks gemeten.

Daarnaast zet de Vlaamse strategie duurzame ontwikkeling via de transitieprioriteit ‘Omgeving voor de toekomst’ in op het “versterken van ecosystemen (en het vergroten van de waardering van ecosysteemdiensten) met respect voor de ruimte voor landbouw en andere gebruikers en functies, waaronder natuur en water”. Verharding beperkt het functioneren van de bodem voor het vervullen van ecosysteemdiensten.

Doelen

In de conceptnota van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen staat: “Binnen het zonevreemd ruimtebeslag in de bestemmingen landbouw, natuur en bos is de ambitie om de verharding met minstens 20% terug te dringen ten opzichte van 2015”.

Gerelateerde documenten

• Witboek Beleidsplan Ruimte Vlaanderen
• Conceptnota van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen
• Rapport Taskforce Bouwshift
• Vlaamse strategie duurzame ontwikkeling

Databronnen

• Jaarlijkse bodemafdekkingskaarten (JaarBAK), 1m-resolutie
• Geodata achter Ruimteboekhouding RSV

Berekeningswijze

De indicator wordt berekend via een overlay van de jaarlijkse bodemafdekkingskaart (JaarBAK) met de geodata achter de Ruimteboekhouding RSV (categorieën ‘Natuur’ (03), ‘Bos’ (05) en ‘Landbouw’ (06)).

De JaarBAK werd opgesteld door informatie uit het Grootschalig Referentiebestand (GRB) te combineren met gemodelleerde bodemafdekking o.b.v. van artificiële intelligentie. Gegevens uit het GRB over water geven informatie over vaststaande niet-afdekking. De gebouwen, wegen en spoorwegen in het GRB geven aan waar met zekerheid afdekking ligt. Er werden evenwel algoritmes ontwikkeld om de begroeide onderdelen van weg- en spoorinfrastructuur, zoals middenbermen van autosnelwegen, te detecteren als ‘niet-afgedekt’. 
De gemodelleerde bodemafdekking werd bekomen met een machinelearningmodel o.b.v. de middenschalige winterluchtopnames van Vlaanderen. Een belangrijk aandeel bodemafdekking in de vorm van bv. parkings, private opritten en tuinterrassen zit namelijk niet (afdoende) in administratieve databanken (zoals het GRB). Die “resterende” bodemafdekking in Vlaanderen werd in rekening gebracht met het model.

Voor meer details over de gehanteerde methode voor het opstellen van de JaarBAK wordt verwezen naar het technisch rapport ‘Jaarlijkse bodemafdekkingskaart Vlaanderen: toestand 2023’.

Gerelateerde documenten

Jaarlijkse bodemafdekkingskaart Vlaanderen: toestand 2023

JaarBAK