De Vlaamse waterproductiviteit verbetert

De waterproductiviteit geeft de verhouding weer tussen het reëel bruto binnenlands product (BBP) en het waterverbruik. Door onvolledige data op Europees niveau wordt het verbruik van Vlaanderen in zijn geheel gebruikt. De gegevens zijn dus inclusief die van de huishoudens.

Het totale waterverbruik (inclusief koelwater) is sterk gedaald sinds 2005, terwijl het BBP toenam. De waterproductiviteit verbetert dus doorheen de tijd. De grootste daling zit echter in het gebruik van koelwater. Als we koelwater niet in beschouwing nemen, nam ons waterverbruik licht toe de afgelopen jaren. Over het algemeen verloopt het waterverbruik eerder grillig onder invloed van onder andere weersomstandigheden en schommelingen in de energieproductie.

De afname van de waterproductiviteit in 2020 is uitsluitend te wijten aan de afname van het BBP door de COVID-crisis. Het waterverbruik veranderde namelijk nagenoeg niet t.o.v. 2019. In 2022 nam het waterverbruik, zowel inclusief als exclusief koelwater, toe t.o.v. het jaar ervoor, in tegenstelling tot de voorgaande jaren. De relatieve toename van het BBP is groter dan die van het watergebruik. Dit resulteert in een lichte stijging van de waterproductiviteit van de Vlaamse economie, zowel voor het waterverbruik inclusief als exclusief koelwater.

De samenstelling van ons waterverbruik veranderde de afgelopen jaren. Het gebruik van leidingwater daalde licht in 2022 t.o.v. 2021, terwijl dat van hemel-, grond- en koelwater steeg. De stijging in het grondwaterverbruik kan voornamelijk toegeschreven worden aan de landbouwsector, die sterk afhankelijk is van de hoeveelheid neerslag. 2022 was een droger dan gemiddeld jaar met regionale en seizoensgebonden variaties in België, wat de stijging van het grondwaterverbruik in de landbouwsector kan verklaren.

De Vlaamse waterproductiviteit verbetert vooral in de energiesector, handel & diensten en bij huishoudens

De energiesector is de grootste gebruiker van water in Vlaanderen, vooral voor koelwater (94% van totale watervraag van de sector in 2022). Vooral voor de productie van elektriciteit wordt heel wat koelwater gebruikt, met name in de kerncentrale van Doel. Schommelingen in productieniveaus zorgen dus ook voor belangrijke schommelingen in koelwatergebruik. Het koelwatergebruik van de sector nam sterk af sinds 2005 vanwege het herhaaldelijk stilleggen van de kerncentrales en de sluiting of ombouw van de steenkoolcentrales.

De industrie heeft het grootste aandeel in het gebruik van oppervlaktewater en ander water. Ander water is water afkomstig van een product, ijs, afvalwater van een ander bedrijf of (drink)water dat tussen bedrijven verhandeld wordt. Het totale watergebruik (excl. koelwater) door de industrie blijft relatief constant, maar er vond wel een verschuiving plaats van grondwater naar hemelwater en ander water. Tussen 2000 en 2022 is het grondwaterverbruik door de industrie bijna gehalveerd. Het overheidsbeleid via vergunningen, heffingen en sensibilisatie lijkt hier effect te hebben.

Ook het gebruik van leidingwater is afgenomen. Huishoudens hadden in 2022 het grootste aandeel in het gebruik van leidingwater (64%) en hemelwater (56%). Tussen 2000 en 2017 daalde het totale huishoudelijk leidingwaterverbruik, waarna het licht steeg. In 2022 daalde het verbruik opnieuw. Het gebruik van leidingwater neemt af door o.a. aanpassingen in gedrag (bv. minder lang onder de douche staan, het gras niet onnodig sproeien), waterbesparende technologieën (bv. een spaardouchekop, een toilet met twee knoppen, een waterzuinige wasmachine) en een grotere inzet van hemelwater. Ook voor handel & diensten is leidingwater de belangrijkste waterbron.

De landbouw is dan weer de grootste gebruiker van grondwater (56% van het totale grondwaterverbruik in 2022). Het totale watergebruik in de landbouw is volgens de statistieken relatief constant, maar de cijfers zijn zeer onvolledig. Volgens andere databronnen steeg het gebruik van oppervlakte- en grondwater in belangrijke mate tijdens de uitgesproken warme en droge periodes in 2017-2020 en 2022. Landbouwers gaan wel steeds meer op zoek naar andere waterbronnen zoals hergebruik van gezuiverd afvalwater van bedrijven en rioolwaterzuiveringsinstallaties.

Meer details over de evolutie van waterverbruik in Vlaanderen zijn te vinden op Waterverbruik — Vlaamse Milieumaatschappij (vmm.be).

De Vlaamse waterproductiviteit scoort gemiddeld in Europa

Vlaanderen scoort gemiddeld ten opzichte van andere Europese landen. Ook de vooruitgang over de jaren heen is gemiddeld. Een internationale vergelijking voor waterproductiviteit ligt echter niet voor de hand. Het watergebruik in de Europese landen is heel divers en verschilt sterk per type water (koel-, grond- en oppervlaktewater) en per sector. Bovendien spelen klimatologische omstandigheden een belangrijke rol. De data is ook vrij onvolledig. Er moet dus voorzichtig omgesprongen worden met onderstaande gegevens.

Het verbruik van koelwater is een belangrijke factor bij een internationale vergelijking. Aangezien het verbruik hiervan terug toeneemt sinds 2018, na een sterke afname tussen 2000 en 2015, ligt het koelwatergebruik in Vlaanderen nog steeds relatief hoog ten opzichte van andere Europese landen.

Net zoals bij broeikasgas- en energieproductiviteit speelt opnieuw de samenstelling van de industrie een rol in de matige prestatie van Vlaanderen. Zo zijn er belangrijke verbruiken in onder andere de chemie- en voedingssector. Wel wordt steeds vaker naar alternatieve waterbronnen (zoals ander water) gegrepen.

Het relatieve aandeel leidingwaterverbruik in het totale waterverbruik is ongeveer even belangrijk in de verschillende landen. De herkomst van leidingwater (grondwater of oppervlaktewater) verschilt echter sterk van land tot land. Huishoudens zijn de belangrijkste gebruiker van leidingwater in alle landen. Het leidingwatergebruik per huishouden ligt relatief laag in Vlaanderen, wat bevestigd wordt in meerdere benchmarkstudies. Inzetten op het hergebruik van hemelwater en waterbesparende technieken in het verleden hebben dus hun vruchten afgeworpen. Het hergebruik verder verhogen en nog meer inzetten op waterbesparing kan dit gebruik nog verder doen dalen.