Tijgermug vormt groeiende dreiging door klimaatverandering en globalisering

De Aziatische tijgermug (Aedes albopictus) wordt beschouwd als één van de meest invasieve insectensoorten ter wereld. Deze steekmug, oorspronkelijk afkomstig van Zuidoost-Azië, is tegenwoordig aanwezig op alle continenten, behalve Antarctica. De tijgermug kan zich heel gemakkelijk aanpassen aan vele soorten klimaten. In warmere jaren wordt de levenscyclus sneller voltooid en kunnen grotere populaties ontstaan.

Tijgermuggen zijn geen sterke vliegers en verplaatsen zich slechts een paar honderd meter per dag. Ze koloniseren echter succesvol nieuwe gebieden door met mensen mee te reizen en zo grotere afstanden af te leggen. De tijgermug is zeer opportunistisch en heeft slechts een kleine hoeveelheid stilstaand water nodig - bv. in een plantenschaal, emmer of speelgoed - om zich te kunnen voortplanten. Naast globalisering zijn klimaatverandering en verstedelijking daarom belangrijke oorzaken voor haar uitbreiding naar meer noordelijke breedtegraden. 

De tijgermug is overdag actief en kan zeer agressief zijn, waardoor ze aanzienlijke overlast veroorzaakt. Daarnaast is ze een belangrijke overdrager van tropische ziekteverwekkers als de knokkelkoorts- (dengue-), zika- en chikungunyavirussen. De overdracht van ziekten neemt daarbij toe in warmere jaren. Hoewel tot op heden nog geen ziekteoverdracht werd waargenomen in Vlaanderen, is de introductie van exotische Aedes-muggensoorten erkend door het Departement Zorg als een potentiële bedreiging voor de volksgezondheid. Daarom is het van groot belang om hun introductie, verspreiding en vestiging zo veel mogelijk te vertragen. 

Verspreiding van de waarnemingen van de tijgermug neemt toe 

De tijgermug is zich beginnen verspreiden in Europa vanaf de jaren ‘90. Tegenwoordig is ze aanwezig in grote delen van Zuid-Europa. Tevens verspreidt de tijgermug zich ook meer naar het noorden (European Centre for Disease Prevention and Control). 

Sinds 2007 worden exotische steekmuggen actief gemonitord in Vlaanderen op importplaatsen zoals parkeerterreinen langs snelwegen via kortlopende projecten. Vóór 2013 werd de tijgermug niet gedetecteerd, maar sindsdien werd ze bijna elk jaar waargenomen, zowel bij bedrijven als op parkeerplaatsen langs snelwegen (Deblauwe et al. 2022). 

In 2022 werd via het burgerwetenschapsplatform MuggenSurveillance een passieve monitoring opgestart om tijgermuggen ook op privédomeinen zoals tuinen te signaleren. Onderstaande kaarten tonen, op basis van de data van deze passieve monitoring, de huidige kennis omtrent de verspreiding van de tijgermug in Vlaanderen. De kaart van 2023 geeft aan dat de tijgermug hoogstwaarschijnlijk overwinterd heeft op drie locaties. In 2024 werd op één van deze drie locaties opnieuw overwintering vastgesteld. Aangezien het om vrijwillige meldingen gaat, kan de tijgermug uiteraard ook voorkomen op locaties waar ze vooralsnog niet gemeld werd. Bovendien geeft deze monitoring geen informatie over populatiegrootte (de huidige populaties zijn beperkt tot een wijk of enkele straten) of de kans op vestiging. 

Het valt op dat meldingen voornamelijk gebeuren in stedelijke omgevingen (regio Gent en de noord-zuidas tussen Antwerpen en Brussel). In West-Vlaanderen en Limburg zijn er voorlopig nauwelijks meldingen.

Het gunstigere klimaat van stedelijke omgevingen verklaart mogelijk mee dit verspreidingspatroon. Zo zorgt het hitte-eilandeffect over het algemeen voor een warmere omgeving in steden, wat de overlevingskansen van de mug bevordert. De hogere dichtheid aan niet-natuurlijke elementen in stedelijke gebieden levert daarnaast mogelijk meer kleine plassen op, die de ideale broedplaats zijn voor tijgermuggen. Ten slotte kunnen de vele transportmogelijkheden op drukke verkeersassen de introductie en verspreiding van de mug vergemakkelijken. Mogelijk zijn ook geografische verschillen in de bevolkingsparticipatie, bv. tussen stedelijke en landelijke gebieden, mee verantwoordelijk voor verschillen in detectie en rapportering van de mug. 

Onderstaande grafiek toont de cumulatieve evolutie van het aantal meldingen op basis van de passieve monitoring. Dit geeft aan dat de verspreiding van de tijgermug de laatste jaren heel waarschijnlijk toeneemt.