Definitie

Het Witboek Beleidsplan Ruimte definieert ‘bodemafdekking’ als de oppervlakte waarvan de aard en/of toestand van het bodemoppervlak gewijzigd is door het aanbrengen van artificiële, (semi-)ondoorlaatbare materialen van gebouwen, wegen, parkings …, waardoor essentiële ecosysteemfuncties van de bodem verloren gaan. Deze definitie is gebaseerd op de definitie die de Europese Commissie hanteert voor ‘soil sealing’: “the destruction or covering of soils by buildings, constructions and layers of completely or partly impermeable artificial material (asphalt, concrete, etc.). It is the most intense form of land take and is essentially an irreversible process”.

Conform de definitie hierboven werd voor deze indicator gekozen om het bedekken van de bodem met kunstmatige materialen als ‘verharding’ te beschouwen. Hierbij werd geen rekening gehouden met de waterdoorlaatbaarheid van het materiaal.

Het begrip ruimtebeslag stemt overeen met de Europees gehanteerde definitie van ‘settlement area’: ruimte ingenomen door onze nederzettingen, dus door huisvesting, industriële en commerciële doeleinden, transportinfrastructuur, recreatieve doeleinden, serres, etc. Parken en tuinen maken hier ook deel van uit.

Verantwoording

Verharding leidt onder meer tot een groter risico op overstromingen, minder waterinfiltratie en -berging, hitteproblemen in stads- en dorpskernen, minder CO₂-opslag door planten en de bodem, en een verlies aan biodiversiteit. Het duurzaam omgaan met de ruimte staat dan ook voorop om een gezonde leefomgeving te realiseren en de klimaatuitdagingen aan te gaan. Ontharding en het vermijden van bijkomende verharding vormen belangrijke maatregelen om dit te realiseren.

Beleidscontext

De strategische visie van het BRV hanteert het ruimtelijk principe dat het aandeel verharding, ook binnen het ruimtebeslag, beperkt moet blijven. Door het beperken van verharding in sterk bebouwde gebieden worden de effecten van klimaatverandering beter opgevangen en verhoogt de leefbaarheid van de woon- en leefstructuur.

Vanuit de Taskforce Bouwshift kwam de aanbeveling voor een systematische monitoring van landgebruik, ruimtebeslag en verharding om de voortgang van de bouwshift en de vordering richting ruimteneutraliteit te kunnen evalueren. In functie van het BRV worden de twee hoofdindicatoren, ruimtebeslag en verharding, best jaarlijks of tweejaarlijks gemeten.

Daarnaast zet de Vlaamse strategie duurzame ontwikkeling via de transitieprioriteit ‘Omgeving voor de toekomst’ in op het “versterken van ecosystemen (en het vergroten van de waardering van ecosysteemdiensten) met respect voor de ruimte voor landbouw en andere gebruikers en functies, waaronder natuur en water”. Verharding beperkt het functioneren van de bodem voor het vervullen van ecosysteemdiensten.

Doelen

Eén van de ruimtelijke principes binnen de strategische visie van het BRV is dat het aandeel verharding, ook binnen het ruimtebeslag, beperkt moet blijven. Zowel het ruimtebeslag als de verharding nemen niet toe. Vooral in sterk bebouwde gebieden staat het beperken van verharding centraal, waardoor de effecten van klimaatverandering beter opgevangen kunnen worden en de leefbaarheid van de woon- en leefstructuur wordt verhoogd.

Gerelateerde documenten

• Witboek Beleidsplan Ruimte Vlaanderen 
• Strategische visie van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen
• Rapport Taskforce Bouwshift 
• Vlaamse strategie duurzame ontwikkeling

Databronnen

• Jaarlijkse bodemafdekkingskaarten (JaarBAK), 1 m-resolutie
• Ruimtebeslagkaarten 2013, 2016, 2019 en 2022, 10 m-resolutie

Berekeningswijze

De indicator wordt berekend via een overlay van de jaarlijkse bodemafdekkingskaart (JaarBAK) met de ruimtebeslagkaart 2013 (jaren 2013 t.e.m. 2015), 2016 (jaren 2016 t.e.m. 2018), 2019 (jaren 2019 t.e.m. 2021) en 2022 (jaar 2022).

JaarBAK

De JaarBAK werd opgesteld door informatie uit het Grootschalig Referentiebestand (GRB) te combineren met gemodelleerde bodemafdekking o.b.v. van artificiële intelligentie. Gegevens uit het GRB over water geven informatie over vaststaande niet-afdekking. De gebouwen, wegen en spoorwegen in het GRB geven aan waar met zekerheid afdekking ligt. Er werden evenwel algoritmes ontwikkeld om de begroeide onderdelen van weg- en spoorinfrastructuur, zoals middenbermen van autosnelwegen, te detecteren als ‘niet-afgedekt’.
De gemodelleerde bodemafdekking werd bekomen met een machinelearningmodel o.b.v. de middenschalige winterluchtopnames van Vlaanderen. Een belangrijk aandeel bodemafdekking in de vorm van bv. parkings, private opritten en tuinterrassen zit namelijk niet (afdoende) in administratieve databanken (zoals GRB). Die “resterende” bodemafdekking in Vlaanderen werd nu in rekening gebracht met het model.

De JaarBAK van het meest recente jaar is een voorlopige versie zonder continuïteitscorrectie. Die correctie zet afwijkingen doorheen de tijd recht, maar kan enkel toegepast worden wanneer ook de JaarBAK van het volgend jaar bestaat. Zodra dit het geval is, wordt deze voorlopige versie vervangen door de definitieve versie.

Voor meer details over de gehanteerde methode voor het opstellen van de JaarBAK wordt verwezen naar het technisch rapport ‘Jaarlijkse bodemafdekkingskaart Vlaanderen’.

Ruimtebeslagkaarten

Voor meer details over de gehanteerde methode voor het opstellen van de ruimtebeslagkaarten wordt verwezen naar het technisch rapport ‘Landgebruik en ruimtebeslag in Vlaanderen, toestand 2022’.

Datakwaliteit, methodekwaliteit en mogelijke verbeteringen

In theorie is alle verharding ruimtebeslag, wat betekent dat buiten het ruimtebeslag geen verharding voorkomt. Omdat de ruimtebeslag- en jaarlijkse bodemafdekkingskaarten o.b.v. een andere methode worden opgesteld, valt een deel van de verharde oppervlakte in de JaarBAK (zo’n 6 800 ha in 2019) evenwel buiten het ruimtebeslag van de ruimtebeslagkaart. Enerzijds zorgen de grovere ruimtelijke (10 m) en temporele resolutie (3-jaarlijks) van de ruimtebeslagkaart voor verschillen t.o.v. de JaarBAK (1 m en jaarlijks). Zo worden bepaalde stukken van wegen niet meegenomen in de ruimtebeslagkaart. Anderzijds beschouwt de JaarBAK sommige (tijdelijk) overkapte land- en tuinbouwvelden die niet als ‘ruimtebeslag’ staan aangeduid als ‘verhard’. Dit is deels te wijten aan onvolledige informatie in de Landbouwgebruikspercelendatabank, die gebruikt wordt voor de ruimtebeslagkaart.

Gerelateerde documenten

• Jaarlijkse bodemafdekkingskaart Vlaanderen
• Landgebruik en ruimtebeslag in Vlaanderen, toestand 2022

• JaarBAK op Geopunt
• Ruimtebeslag op Geopunt