Definitie

De koolstofvoetafdruk omvat de broeikasgasuitstoot die wereldwijd veroorzaakt wordt door de binnenlandse consumptie (binnenlandse finale vraag) van een land of regio. Dit omvat:

• de broeikasgasemissies die ontstaan in de productie- en distributieketens van de goederen en diensten die huishoudens aankopen;
• de broeikasgasemissies die ontstaan bij huishoudens zelf door het gebruik van brandstoffen in de woning en voor het rijden met de wagen;
• de broeikasgasemissies gekoppeld aan investeringen van bedrijven en overheden in gebouwen en infrastructuur, machines, ICT-materiaal, …;
• de broeikasgasemissies gekoppeld aan overheidsdiensten waar de consument niet rechtstreeks voor betaalt, zoals onderwijs en defensie.

De indicator omvat de emissies van koolstofdioxide (CO₂), methaan (CH₄) en lachgas (N₂O). Om de emissies van deze gassen met elkaar te kunnen vergelijken en op te tellen, worden ze uitgedrukt in kton CO₂-equivalenten. Emissies van fluorkoolwaterstoffen (HFK’s) worden niet meegenomen in deze indicator.

Verantwoording

De klimaatinspanningen van een land of regio worden beoordeeld aan de hand van de hoeveelheid broeikasgassen die op het eigen grondgebied uitgestoten wordt. Dit geeft echter een onvolledig beeld. Veel van de goederen en diensten die in een regio geconsumeerd worden, hebben immers lange productieketens die zorgen voor broeikasgasemissies buiten de grenzen. Daarom is het belangrijk om, naast de territoriale broeikasgasuitstoot, ook de koolstofvoetafdruk van de consumptie te monitoren: de broeikasgasuitstoot die wereldwijd veroorzaakt wordt door de binnenlandse consumptie.

Beleidscontext

De Vlaamse Klimaatstrategie 2050 is een strategie voor directe en indirecte broeikasgasemissies. Ze focust in eerste instantie op de directe emissies op het grondgebied van Vlaanderen (onder meer omdat dit de invulling is van de Europese verplichtingen en dus ook aanpak is die wordt voorgeschreven op Europees niveau). Per sector wordt echter ook de nodige aandacht geven aan maatregelen en bouwstenen die de Vlaamse koolstofvoetafdruk reduceren. Ook het Vlaams Energie- en Klimaatplan 2021-2030 stelt dat er bij het nemen van maatregelen moet voor gezorgd worden dat reductiemaatregelen in de niet-ETS-sectoren zo weinig mogelijk indirecte emissies veroorzaken in de ETS-sector of in het buitenland. Er zal ook ingezet worden op kennisopbouw over indirecte emissies en manieren om de Vlaamse koolstofvoetafdruk te monitoren en te verminderen.

ETS-emissies zijn de emissies die onder het Europees emissiehandelssysteem (ETS) vallen. Het betreft het gros van de emissiebronnen uit de sectoren energie en industrie. Niet-ETS-emissies zijn alle emissies die niet onder het ETS vallen. Het betreft vooral emissies afkomstig van transport, huishoudens, handel & diensten en landbouw.

Doelen

• Om de gemiddelde globale temperatuurstijging te beperken tot 2 °C zouden de broeikasgasemissies op wereldniveau niet hoger mogen zijn dan gemiddeld 1 ton CO2-equivalenten per capita per jaar (Bjørn & Hauschild, 2015; Sala et al., 2020; Vercalsteren et al., 2024).

Gerelateerde documenten

• Vlaamse Klimaatstrategie 2050
• Vlaams Energie- en Klimaatplan 2021-2030
• Bjørn, A. & Hauschild, M.Z., (2015). Introducing carrying capacity-based normalisation in LCA: framework and development of references at midpoint level. Int. J. Life Cycle Assess., 20, 1005– 1018
• Sala S., Crenna E., Secchi M. & Sanyé-Mengual E. (2020). Environmental sustainability of European production and consumption assessed against planetary boundaries, Journal of Environmental Management, 269
• Vercalsteren, A., Christis, C., Peeters, K., Gommers, A., Verhaegen K. & Couderé, K. (2024). Leeft Vlaanderen binnen de grenzen van onze planeet? Een analyse van de indicatoren voor Vlaanderen in relatie tot de planetaire grenzen. Studie in opdracht van Departement Omgeving, Vlaams Planbureau voor Omgeving

Databronnen

De brondatasets en de berekeningswijze worden beschreven in het technisch rapport ‘Invullen van de bouwstenen van het Vlaams uitgebreid milieu input-output model 2010-2019’ (Christis et al., 2024a), in opmaak.

De resultaten worden besproken in het rapport ‘Koolstofvoetafdruk van de Vlaamse consumptie. Update 2015-2019’ (Christis et al. 2024b), in opmaak.

Gerelateerde documenten

• Christis M. et al. (VITO), Van den Cruyce B. (Federaal Planbureau), Vander Putten E. (VMM), Raes W. (OVAM). (2024). Invullen van de bouwstenen van het Vlaams uitgebreid milieu input-output model 2010-2019. Studie uitgevoerd door VITO in opdracht van Departement Omgeving en OVAM. In opmaak. 
• Christis M., Deckers J., Vercalsteren A., Stalmans A.., Van der Linden A. & Lahcen B. (2024). Koolstofvoetafdruk van de Vlaamse consumptie. Update 2015-2019. Studie uitgevoerd door VITO in opdracht van Departement Omgeving. In opmaak.